Od nekadašnje Stare varoši i Trgovišta gdje će se kasnije formirati Baščaršija, jedan krak srednjovjekovnog puta vodio je ka selu Budakovići, koje je danas kao lokalitet potpuno pripojeno i urbano uvezano sa Sarajevom. Sarajevska čaršija formirana je sa više strana a njihovim spajanjem na sredini je nastala Baščaršija. Sa jedne strane upravo ovim putem formira se Sagrdžijska čaršija koja se polahko spušta prema današnjem Baščaršijskom trgu, a sa druge strane utemeljitelj Sarajeva Gazi Isa-beg Ishaković gradnjom Kolobare osniva čaršiju koja se također proteže prema Baščaršijskom trgu. Bila su to prve dvije od 45 narednih sarajevskih čaršija koje se kasnije stopiše u jednu, današnju Sarajevsku čaršiju.
Na sjeveroistočnom dijelu Sarajeva, kom Budakovići pripadaju, bilo je razvijeo stočarstvo, naročito uzgoj krupne stoke. Upravo zbog toga, ali i zahvaljujuči obližnjem Ramića potoku (koji je tekao današnjom ulicom Safvet-bega Bašagića), ovdje se intenzivno razvio jedan od prvih zanatskih centara u Sarajevu. Sagrdžije je zapravo skraćeni naziv za dva zanata koje su sebi Sarajlije spojile i pojednostavile zbog izgovora. Sagrakčije su strugali dlake sa goveđih koža a Kečedžije su od goveđe dlake pravile sedla, ćulahe (kape), jastuke, itd. Tako je interakcijom ova dva zanata i spojem njihovih naziva nastala Sagrdžijski esnaf i čaršija.
Sagrdžijski esnaf se na prostoru današnjeg Sarajeva počeo razvijati još prije osnivanja grada a svoju najveću ekspanziju doživljava u doba Gazi Husrev-bega. To je bio veoma profitabilan i jak esnaf pa su trojica zanatlija sagrdžija u Sarajevu izgradili i uvakufili tri džamije. Ove zanatlije su svoje raskošne i lijepe bosanske kuće pravili na lijevoj strani današnje ulice Sagrdžije dok su sa desne strane bile njihove radionice za štavljenje kože te radionice za pravljenje kapa, ćulaha, jastuka, sedla, itd. To je napravljeno planski i osmišljeno jer je voda dolazila sa Firuz-begovog vodovoda sa Sedrenika a iza radionica bio hendek (strmac) kojim su iz radnji odvodili upotrebljenu vodu u Ramića banju. Tako su sagrdžije održavale higijenu i čistoću radionica i okolice a stambeni dio odvojile od neugodnog mirisa koji se javlja pri obradi kože.
Prezimena porodica u Bosni su često nastajala na osnovu zanata kojim su se bavili. Tako je jedan od najpoznatijih esnaflija ovog zanata bio je Sagrakči Mahmud koji je napravio i uvakufio mesdžid u današnjoj ulici Sagrdžije a ona se u narodu prozva Džamija Ulomljenica, u čijem mezaristanu je Mahmud i ukopan. Od tog mesdžida pa sve do Bakijske džamije prostirale su se Sagrdžije. Još jedna posebnost ovog lokaliteta uokvirenog dvjema džamijama bio je to što je on istovremeno i poslovni i stambeni kompleks što ga čini jedinstvenom mješavinom mahale i čaršije rijetko viđenom u ondašnjem Sarajevu. Taj ambijent davao je posebnu atmosferu i ritam života pa je pored mnogih sagrdžijskih radionica niklo i nekoliko drugih dućana: berbera, kasapa (mesara), pekara i bakalnica (trogovina).
Sagrdžijska čaršija je cvjetala tokom cijelog Osmanskog perioda sve do 1879. odnosno do dolaska Austro-Ugarske kada počinje njeno tiho gašenje. Austro-Ugari su došli sa novim urbanističkim planovima i idejama za naš glavni grad. Prema novim planovima nije bilo primjereno da u samom centru grada rade kožarske radionice zbog njihovog neugodnog mirisa. Urbanistički je ovaj dio grada bio osmišljen kao gradska četvrt, esnaf se polahko gasi i izmješta na udaljene lokacije a urbani plan mahale krunisan je izgradnjom Šerijatske škole tj. današnjeg Fakulteta islamskih nauka 1889.g. kog je projektovao sam Karl Paržik.
Iznad Sagržija izgrađena je sredinom 17. Vijeka Hadži Sinanova tekija koja je do danas ostala jedna od najreprezentativnijih u BiH. Derviši su često bivali u ovoj ulici gdje su i kupovali svoje prepoznatljive kape – ćulahe. Ćulah je kapa napravljena od dlake a imala je simboliku vezanu za sami identite sufija, ona je i danas sastavni dio derviške odore. Oni su je nosili ispod fesa jer u duhu sufizma nisu voljeli javno obznanjivati svoj dervišluk. Izlaskom sa Baščaršije, ulaskom u Sagrdžije i približavanjem tekiji derviši su skidali svoje fesove ispod kojih bi se ukazali ćulasi.
Od nekadašnje Sagrdžijske čaršije ostao je samo naziv ulice Sagrdžije koja i danas preko Vrbanjuše vodi do Budakovića. Taj esnaf kao i čaršija sakrila se u sokak koji vodi u Baščaršiju i na njenom je ulazu.
Tekst: Mufid Garibija
Fotografija: Historijski arhiv Sarajevo
